Ana bətnində uşaq özü nə qidalana bilir, nə də nəfəs alır. Başqa sözlə, o, tamamilə ana orqanizmindən asılıdır. Onlar arasındakı əlaqə göbək ciyəsi və ciftlə təmin olunur. Bu orqanlarda patoloji dəyişikliklər dölün oksigen aclığına və inkişafının pozulmasına gətirir.

Bəzən hamiləlik normal inkişaf etdikdə belə, doğuşa yaxın dövrlərdə göbək ciyəsinin dölün boynuna 1 və daha çox dolanması rast gəlinir. Bu cür vəziyyət nə qədər təhlükəlidir və belə olduqda keysəriyyə kəsiyinə hazırlaşmaq lazımdırmı?

Dolanmanın növləri

Göbək ciyəsi bir qişa ilə örtülmüş 3 damardan ibarətdir. Onun vasitəsilə dölə qidalı maddələr və oksigen çatdırılır, lazımsız və zərərli mübadilə məhsulları isə xaric edilir. Qişanın altında damarlar jeleyəbənzər maddə ilə əhatə olunub. O, damaları dartılmadan, sıxılma və burulmadan qoruyur.

Göbək ciyəsinin patologiyalarında uşaq inkişafdan qalır və çəkisini artırmır. Lakin, bəzən hamiləlik doğuşa qədər normal keçir və heç bir problem olmur.

Damarlarının mənfəzinin tam və ya hissəvi bağlanması zamanı dölün vəziyyətinin pisləşməsi, doğuş zamanı kəskin hipoksiyanın inkişaf etməsi mümkündür.

Burulma dedikdə göbək ciyəsinin dölün boynuna bir (360°) və ya bir neçə dəfə dolanması başa düşülür. Birqat dolanma bütün doğuşların 22%-ində rast gəlinir. İkiqat dolanma az, cəmi 3% halda qeydə alınır. Üç və dördqat dolanmaların payına uyğun olaraq 0,5% və 0,07% düşür.

Tam və natamam, yəni 360°-dən az dolanma ayırd edilir. Tam dolanma birqat və çoxqat ola bilər. Tibbi ədəbiyyatlarda təsvir olunan maksimal dolanma sayı 9-dur.

Ciyə dölün boynuna necə dolanır?

Göbək ciyəsinin doğuşa qədər vəziyyəti əhəmiyyət daşımır. Hamiləlik müddəti nə qədər kiçik olarsa, dölün hərəkətliliyi də bir o qədər çox olur. O, uşaqlıq boşluğunda sərbəst fırlanır, baş gəlişindən çanağa keçir və əksinə. Bu səbəbdən, uşağın boynunda olan və dolanmayan ciyə narahatlıq verməməlidir. Lakin, doğuş vaxtı yaxınlaşdıqca uşaqlıq boşluğunda hərəkət üçün sərbəst sahə azalır. 36 həftədən sonra uşaq artıq öz vəziyyətini ciddi dəyişməməlidir.

Ciftin boyuna dolanmasının 3 əsas səbəbi var:

1. Çoxsululuq, yəni, dölyanı mayenin normadan artıq olması. Uşaqlıq boşluğu artıq suyun təsirindən genəlir, uşağın üzməsi və deməli vəziyyətinin dəyişməsi üçün geniş sahə yaranır.
2. Dölün hipoksiyası, yəni, oksigen aclığı. Bu vəziyyət plasentar çatmamazlığın nəticəsidir. Onun da çoxlu səbəbləri var. Bunlara toksikoz, şəkərli diabet, ananın ürək-damar patologiyaları, bətndaxili infeksiyalar aiddir. Hipoksiya vəziyyətində uşaq daha hərəkətli olur. Qeyd edək ki, bu vəziyyətlərin bəziləri eyni zamanda çoxsululuqla müşayiət olunur.
3. Ananın fiziki aktivliyi və sinir gərginliyi stres hormonu olan adrenalinin qalxmasına gətirir. O da öz növbəsində dölə təsir edərək onun hərəki aktivliyini artırır.

İkiqat dolanma göbək ciyəsinin uzanması zamanı müşahidə olunur. Normada onun ölçüsü 55-70 cm-dir. 70 cm-dən çox olduqda – uzun, 40 cm-dən kiçik olduqda isə – qısa adlanır. Qeyd etmək lazımdır ki, hətta 40 cm-dən qısa olduqda belə dolanma baş verə bilər.

Dolanma necə diaqnostika olunur?

USM-də ilk dəfə dolanma diaqnozu 31-32 həftələrdə qoyula bilər. Lakin onun ciddi əhəmiyyəti yoxdur. Adətən doğuşa qədər uşaqlar özləri ilgəkdən çıxır.

38 həftədən sonra ciyənin boyun nahiyəsində yerləşməsinə diqqətli yanaşmaq lazımdır. İki- və üçqat, həmçinin sıx dolanma daha təhlükəlidir. İlgəklər dartıldıqda kəskin hipoksiya inkişaf edir. Bu zaman oksigen və qidalı maddələrin dölə çatması, parçalanma məhsullarının isə xaric edeilməsi pozulur.

USM-də göbək ciyəsinin düzgün yerləşmədiyi aşkar olunduqda, qandövranını qiymətləndirmək üçün doppler müayinəsi aparılır. Onun nəticələrinə görə ilgəklərin sayı, onların yerləşməsi, qanın axma istiqaməti və sürəti aydınlaşdırılır. Bəzən eyni vaxtda düyünlər və digər patoloji vəziyyətlər aşkarlana bilər. Həmçinin doppler uşaqda hipoksiyanın olmasını aşkarlamağa kömək edir.

Şübhəli hallarda 27 həftədən sonra KTQ müayinəsi də aparmaq olar. Sıx dolanma zamanı hipoksiyanın aşağıdakı KTQ əlamətləri müşahidə olunur:

• bazal ritmin düşməsi, dölün ürəkdöyüntülərinin azalması;
• çoxlu miqdarda deselerasiya – hərəkət zamanı və uşaqlıq yığılmaları fonunda ürək ritminin ləngiməsinin aşkar olunması.
• akselerasiyanın, yəni, hərəkət etdikdə ürək ritminin tezləşməsinin azalması.

Dölün vəziyyətinin yüngül pozğunluqlarında KTQ-nin summar göstəricisi 5-7 baldır, 4 və daha az bal kritik dəyişikliklərə uyğundur.

Adətən sıx olmayan dolanma doğuş zamanı təsadüfən aşkar olunur. Doğuşun ikinci dövrünsə baş doğularkən dərin deselerasiyaların olmasına görə dolanmadan şübhələnmək olar. Amma mamaça yalnız baş doğulduqdan sonra göbək ciyəsinin boyuna dolanmasını görür.

Dolanmanı hamilə qadın özü hiss edə bilərmi?

Dolanmanın olmasını xüsusi müayinələrin köməyi olmadan bilmək olmaz. Hətta uşaq çox hərəkətli və qarın çox böyük olarsa belə, bu, göbək ciyəsinin dolanmasını göstərmir. Praktik olaraq uşaqların hamısı hamiləlik boyu özləri fırlanaraq dolaqdan azad olur və bu heç bir əlamətlə müşayiət olunmur.

Əgər dolanma fonunda (sıx olmazsa!) doğuş başlamışsa, yenə də qadın heç bir əlamət hiss etməyəcək.

Dolanma olduqda hamiləlik və doğuşun aparılma özəllikləri

Göbək ciyəsinin dölün boynuna dolanmasının hamiləliyin gedişinə nə kimi təhlükəsi var? Nəzərə alsaq ki, uşaqların əksəriyyəti heç olmasa bir dəfə belə vəziyyətə düşür, aydın olur ki, onu ağır adlandırmaq olmaz. Bu səbəbdən hamiləlik adi qaydada aparılır.

Təhlükə hamiləliyin son mərhələlərində aşkarlanan dolanmada ola bilər. Əgər, bu, 38 həftədən sonra baş verərsə, uşağın vəziyyətini nəzərə alaraq təbii doğuşun mümkünlüyü qiymətləndirilməlidir.

Çanaq gəlişi ilə eyni zamanda göbək ciyəsinin dolanması diaqnostika olunduqda bir neçə əlavə parametri nəzərə almaq lazımdır. Öz-özlüyündə çanaq gəlişi keysəriyyə əməliyyatına mütləq göstəriş deyil. Lakin, onunla eyni zamanda dolanma olduqda — kəskin hipoksiya inkişaf edə bilər. Bu, onunla əlaqədardır ki, baş gəlişində doğulan kimi akuşer dərhal ciyənin dolanmış ilgəklərini açır. Çanaq gəlişində isə birinci uşağın sağrıları doğulur, baş isə hələ çanaq boşluğunda qaldığından dolanma olduğu bilinmir. Bu səbəbdən, çanaq gəlişində göbək damarlarının dartılma və bağlanması mümkündür.

Bundan başqa dölün vəziyyəti də nəzərə alınmalıdır. Beləki, göbək ciyəsi boynuna dolanmış uşaq inkişafdan qalmış ola bilər. Buna görə keysəriyyə əməliyyatı aparıla bilər, çünki, əməliyyat zamanı uşaqlar daha az stresə məruz qalır və yaxşı bərpa olur.

Qısa ciyənin dolanması daha çox təhlükə yaradır. Onun əlaməti doğuşun ikinci dövrünün uzanması ola bilər. Bəzən damarların dartılması səbəbindən ciftin vaxtından qabaq soyulması baş verə bilər, hansı ki, dölün ölümü və anada ağır qanitirmənin inkişafı ilə təhlükəlidir. Amma, xoşbəxtəlikdən belə vəziyyətlər çox az rast gəlinir.

Bəzən dolanma ilə yanaşı göbək ciyəsinin digər anomaliyaları da müşahidə oluna bilər:

• damarların burulması;
• hipo- və hiperqıvrımlıq;
• düyünlənmə;
• göbək damarının olmaması və ya inkişafdan qalması;
• ciftin qeyri-düzgün bitişməsi.

Belə hallarda döl üçün daha ağır hallar yarana bilər. Göbək ciyəsinin qeyri-düzgün formalaşması nadir hallarda tək olur. Çox vaxt digər inkişaf qüsurları və ya xromosom anomaliyaları rast gəlinir. Buna görə də, hamiləliyin diaqnostika mərhələsində əvvəlki hamiləlik və doğuşların nəticəsi, həmçinin, ciftin vəziyyəti dəqiqləşdirilir.

Əgər hamiləliyin sonlarında fəsadların sayı çox olarsa və ya ana ilə dölün həyatları üçün təhlükə yaranarsa — planlı keysəriyyə əməliyyatının aparılmasına qərar verilir.

Aşağıdakı hallarda hamilənin doğuşa qədər hosptalizasiyası aparıla bilər:

• çoxqatlı dolanma;
• göbək ciyəsi gəlişi;
• dölün inkişafdan qalması fonunda tək arteriya sindromu.

Əgər təbii doğuş başlamışsa, mütləq dölün KTQ-si aparılır ki, vəziyyətin pisləşməsi vaxtında diaqnostika olunsun. Əgər kəskin hipoksiya inkişaf edərsə, doğuş keysəriyyə kəsiyi ilə başa çatdırılır.

Ciyənin boyuna dolanmasının uşaq üçün fəsadları

Göbək ciyəsinin boyuna dolanması təhlükə törətmir, əgər, bu, hamiləlik zamanı baş vermiş olarsa: uşaq özü dolaqlardan azad olur. Əgər damarların sıxılıb bağlanması kəskin hipoksiya törətmişsə, uşaq üçün fəsadlar hadisənin baş verdiyi vaxtdan və həkimin hərəkətlərindən asılıdır.

Müxtəlif tədqiqatçıların fikrinə görə 21-65% halda dolanma hipoksiyaya səbəb olur. 2,5% halda isə uşağın doğuş zamanı və ya ondan dərhal sonra ölməsi baş verir.

Gələcəkdə uşaqlarda keçirilmiş kəskin hipoksiyanın əlamətləri qala bilər. Bu zaman pozğunluqlar artıq doğuş zamanı özünü göstərir. Oksigen aclığı keçirən uşaq doğuş zamanı bağırsağını boşaldır. Mekonium (ilk nəcis) arxa amniotik suya çıxır və onu bulanıq-yaşılımtıl rəngə boyayır. Uşaq belə suyu udaraq vəziyyətini daha da ağırlaşdırır.

Belə uşaqlara 3-4-cü sutkalarda neyrosonoqrafiya – baş beynin USM-i aparılır. Bu müayinə baş beyin ödemi, hematoma və qansızmaları aşkar etmək üçün lazımdır. Müayinənin nəticələrinə görə nevroloqun konsulatasiyası və müalicəsinə ehtiyac yarana bilər.

Dolanmanın uzaq nəticələri nevroloji problemlərlə özünü göstərə bilər, hansı ki, müalicəyə çox çətin tabe olur:

• epilepsiya;
• uşaq serebral iflici;
• əqli inkişafdan qalma;
• ensefalopatiya.

Yüngül hallarda hiperaktivlik sindromu, daimi baş ağrıları, diqqətin yayınması və s. müşahidə oluna bilər.

Dolanmanın qarşısını almaq mümkündürmü?

Göbək ciyəsinin uşağın boynuna dolanmasını həkim hamiləliyin istənilən müddətində görə bilər, lakin, ona kənardan təsir etmək praktik olaraq mümkün deyil. Qadın çalışıb elə etməlidir ki, çoxsululuq və uşağın hipoksiyası inkişaf etməsin:

1. Hamiləliyin planlaşdırılması mərhələsində zərərli vərdişlərdən imtina edilməli.
2. Xroniki xəstəlikləri vaxtında müalicə etməli. Əgər onlar müalicə olunmayanlar kateqoriyasına aiddirsə, vəziyyətin stabilləşməsinə çalışmaq lazımdır. Əsas da bu şəkərli diabet, piylənmə, hipertoniyaya kimi xəstəliklərə aiddir, hansı ki, onların fonunda yaranan plasentar çatmamazlıq hamiləliyi tez-tez müşayiət edir.
3. İnfeksiyalara yoluxmaqdan qaçmalı, xəstəlik əlamətləri yarandıqda özünümüalicə ilə məşğul olmamalı, antibiotikləri isə həkimin yazdığı qaydada qəbul etməli.
4. Düzgün qidalanmalı, yaxşı dincəlməli, fiziki yükü dozalamalı.
5. Stresdən qaçmalı. Sinir gərginliyi həmişə adrenalinin artıq ifrazı ilə müşayiət olunur. Qadın orqanizmi və reproduktiv sistem onun təsirinə məruz qalır. Bu səbəbdən, stres fonunda hamilələrdə uşaqlıq tonusa gəlir, uşaq hipoiksiyadan əziyyət çəkir, narahat olur və bədən vəziyyətini tez-tez dəyişir.
6. Həkimdə müşahidə olunmalı və onun məsləhətlərinə əməl etməli.