Qadın orqanizmində hər ay hamiləliyə hazırlıqla əlaqədar dəyişikliklər gedir: ovulyasiya baş verir – yetişmiş yumurtahüceyrə yumurtalıqdan çıxır, uşaqlığın selikli qişası implantasiyaya hazırlaşır. Əgər mayalanma getməzsə, uşaqlığın daxili selikli qişası qopub düşür, menstruasiya baş verir və bundan sonra yumurtalıqlarda yeni yumurtahüceyrə yetişməyə başlayır. Qısa menstrual tsikl orqanizmdə gedən hormonal pozğunluqlarla əlaqədar olub, hamilə qalmaqla bağlı çətinliklər yarada bilər.

Menstrual tsiklin normal davametmə müddəti – 21-35, yeniyetmələrdə isə – 21 gündən 45 gün arası dəyişir. 22 günlük tsikl normanın aşağı həddi sayılır və əgər qadın bu fonda hamilə qala bilmirsə, ona ginekoloqun konsultasiyası tələb olunur.

Aybaşının tezləşməsinin səbəbləri

Qısa menstrual tsiklin (17-18 gün) səbəbləri ilə tanış olaq.

Yeniyetmə qızlarda menstruasiyanın başlaması

Aybaşı başladıqdan sonra ilk 2-3 il ərzində qızlarda menstrual tsiklinin davametmə müddəti çox geniş diapazonda dəyişə bilər. Bu dövrdə qısa menstruasiyalar daha çox rast gəlinir, hətta ayda 2 dəfə də ola bilər. Ona görə də, elə ilk vaxtlardan qızlara menstruasiya təqvimini aparmağı öyrətmək lazımdır ki, hormonal pozğunluğu vaxtında aşkar etmək mümkün olsun.

Yeniyetmə qızlarda menstrual tsiklin başlaması haqqında bu məqaləmizdə daha ətraflı oxuya bilərsiniz.

Premenopauzal yaş

Premenopauzada, yəni, 45 yaşından sonra qadınlarda menstrual tsiklin davametmə müddəti dəyişir, yəni, qısa və ya uzun ola bilər. Ginekoloji xəstəliklər olmadıqda bu normaldır. Qısa menstrual tsiklllər tədricən uzanır və nəhayət tsikl kəsilir.

Ümumi xəstəliklər

Uzun müddət ərzində tezləşmiş aybaşı tsikli ciddi hormonal pozğunluqların əlaməti ola bilər. Məsələn, hipertireoz zamanı qalxanvari vəzdə artıq əmələ gələn hormonlar yumurtalıqların fəaliyyətini pozur. Həmçinin tezləşmiş tsiklin səbəbləri İtsenko-Kuşinq sindromu və ya xəstəliyi ola bilər. Bundan başqa, qadınların əksəriyyətində bədən çəkisinin qəflətən azalması və ya artması əhəmiyyət daşıyır.

Ginekoloji pozğunluqlar

Uşaqlıq mioması, yumurtalıq kistası və ya polikistik yumurtalıq sindromu və həmçinin, artımların iltihabi xəstəlikləri (adneksit) ona səbəb ola bilər. Bəzən trigger rolunu hormonal kontraseptivlərin qəbulu və hipofizin şişlərində müşahidə olunan hiperprolaktinemiya olynayır. Prolaktin yumurtahüceyrənin yetişməsini ləngidərək, anovulyasiya və vaxtından qabaq menstruasiyaya səbəb olur. Bu xəstəlikdə eyni zamanda süd vəzlərindən ifrazat gəlir.

Stress

İstənilən intensiv xarici təsirlər, emosional stress, fiziki travma, saat qurşağı və iqlimin dəyişilməsi, sağlam qadında belə yumurtahüceyrənin vaxtından qabaq yetişməsinə və menstruasiyaya səbəb ola bilər. Belə vəziyyət ildə 1-2 dəfə baş verərsə, normal hesab olunur.

Hamiləlik

Bəzən mayalanmış yumurtahüceyrənin uşaqlığın selikli qişasına girməsi zamanı baş verən implantasion qanaxmanı erkən başlamış aybaşı kimi qiymətləndirirlər. Bu vəziyyətləri onunla fərqləndirirlər ki, implantasion qanaxma 1-2 gün çəkir və həmişəkindən az qanitirmə olur. Həmçinin, ondan sonra hamiləliyin sonuna qədər aybaşı baş vermir.

İmplantasion qanaxma barədə "Hamiləliyin erkən əlamətləri" adlı məqaləmizdə oxuya bilərsiniz.

Doğuşdan sonrakı vəziyyət

Doğuşdan sonra aybaşının başlaması müxtəlif qadınlarda çox fərqlənməsinə baxmayaraq, hətta ana südü ilə qidalandırdıqda belə, adətən 6-8 aydan sonra bərpa olur. Bu proses fərdi qaydada baş verir, ona görə də, doğuşdan sonra qısa tsiklli menstruasiyanın olması mümkündür. Əslində 1-2 ay ərzində, o, normallaşmalıdır. Menstruasiya başlayan kimi qadın yenidən hamilə qala bilər, hətta uşağa ana südü versə belə. Bu səbəbdən, aybaşının görünməsi yeni arzuolunmaz hamiləlikdən qorunmaq üçün bir siqnal olmalıdır. Əgər tsiklin davametmə müddəti 2-3 ay ərzində bərpa olunmursa, ginekoloqa müraciət etmək lazımdır.

Anovulyasiya

Anovulyasiya, yəni, ovulyasiyanın olmaması, sağlam qadınlarda da müşahidə olunur. Onun digər səbəblərinə kəllə-beyin travması, ensefalit, hipofizin adenoması, yumurtalıqların rezistentliyi sindromu, digər orqanların hormonal aktiv şişlərini göstərmək olar.

Hipermenstrual sindrom

Belə xəstəlik hormonal pozğunluqlarla əlaqədar baş verir. O, təkcə menstruasiyaarası qısa tsikllərlə deyil, həm də uzunmüddətli və çoxqanlı menstrual qanaxmalarla müşayiət olunur. Çox vaxt belə vəziyyət endometriozla birgə rast gəlinir.

Ginekoloqun konsultasiyası tələb olunan vəziyyətlər

Pasientin qan qohumlarında uşaqlıq mioması və ya erkən menopauza olarsa, tezləşmiş menstruasiya ehtimalı artmış olur.

Aşağıdakı hallarda ginekoloqun konsultasiyası tələb olunur:

• qarnın aşağısında iki gündən çox çəkən ağrı;
• çox intensiv menstruasiya;
• aybaşıarası dövrdə qanlı ifrazat, hansını ki səhvən qısa tsikl kimi qəbul etmək olar;
• cinsi əlaqə zamanı ağrı;
• güclü menstrual ağrı.

Qısa menstrual tsiklin nəticələri

Qadın sonsuzluğu

Qısa menstrual tsikl hamilə qalmağa mənfi təsir göstərə bilər. Bunu aşağıdakılarla izah etmək olar.

Aşağı keyfiyyətli yumurtahüceyrə

Aybaşıarası intervalın qısalması nəticəsində yumurtalıqda yumurtahüceyrə sona qədər inkişaf edə bilmir. Əsas da bu 40 yaşından yuxarı qadınlarda baş verir. Yaş artdıqca birinci fazanın, yəni, ovulasiyaya qədərki dövrün qısalması baş verir. Əgər yumurtahüceyrənin inkişafı üçün lazımi qədər vaxt olmazsa (normada 12-14 gün), o, mayalana bilmir.

Yox, əgər ikinci faza qısalarsa, uşaqlığın selikli qişası embrionun implantasiyasına tam hazırlaşa bilmir və hamiləlik ehtimalı yenə də azalmış olur.

Afunksional sarı cisim

Siklin davam müddətinə ovulyasiya günü bütün digər faktorlardan daha çox təsir göstərir. Normada, bu, tsiklin 14-cü günü baş verir. Əgər, ovulyasiya 11-ci gündən tez olarsa, hətta cavan və ginekoloji cəhətdən tam sağlam qadınlarda da yumurtalıqdan sona qədər yetişməmiş yumurtahüceyrə çıxır. Ondan sonra qalan follikul da funksional cəhətdən yarımçıq olduğu üçün normal sarı cismə çevrilə bilmir. Beləliklə, sonuncu lazımi miqdarda progestron sintez edə bilmir ki, endometriumu implantasiyaya hazırlasın.

Digər fəsadlar

Mayalanma ilə bağlı çətinliklərdən başqa, tezləşmiş menstruasiya xroniki dəmir defisitli anemiya verə bilər. Onun əlamətləri aşağıdakılardı:

• tez yorulma;
• başağrısı;
• daimi zəiflik;
• başgicəllənmə;
• yüngül fiziki gərginlikdə – təngnəfəslik;
• tezləşmiş ürəkdöyüntüsü.

Belə vəziyyət dəmir preparatları ilə müalicə tələb edir.

Diaqnostika

Menstrual tsiklin tezləşmə səbəblərini araşdırmaq üçün ginekoloqa müraciət etmək lazımdır. Həkim pasientin şikayətləri və xəstəlik tarixi ilə tanış olub, ginekoloji kresloda baxdıqdan sonra, aşağıdakı müayinələri təyin edə bilər:

1. Anemiya və qaraciyər-böyrək xəstəliklərini aşkarlamaq üçün qanın ümumi və biokimyəvi analizi.
2. Cinsiyyət yollarının infeksiyalarını aşkarlamaq üçün mikrofloraya görə vaginal yaxma.
3. Artımların infeksion xəstəliklərini (xlamidioz) aşkarlamaq üçün analizlər.
4. Qanda follikulostimulədeici hormon (FSH), lüteinləşdirici hormon (LH), estrogenlər, tiroksin (T4) və tireotrop hormonun (TSH) təyini.
5. Uşaqlıq və artımlarının patologiyalarını (mioma, kista, xroniki adneksit) aşkarlamaq üçün – USM.
6. Hipofizin adenomasına şübhə olduqda – baş beynin KT və ya MRT-si.

Pasientə bazal temperatur və menstrual tsiklin qrafikini tutmaq məsləhət görülür. Siklin qəflətən qısalması zamanı, məsələn, ovulyasiyanın stimulyasiyasından sonra, həmçinin, 40 yaşından yuxarı pasientlərdə yumurtalıqların şişinə və ya üzülmə sindromuna şübhə olarsa – ovarial rezervin təyini aparılır.

Aybaşının tezləşməsinin müalicəsi

Əgər menstrual tsikl qısalmışsa və 2-3 ay ərzində bərpa olunmursa, onun səbəbini tapıb müalicə etmək tələb olunur:

1. Əgər problem hormonal pozğunluqlarla əlaqədardırsa, məsələn, anovulyasiya ilə, onları diaqnostika edib, hormonların səviyyəsini bərpa etmək lazımdır.
2. Hipertireoz varsa, tireostatiklər təyin olunmalı və ya qalxanvari vəzdə cərrahi əməliyyat aparılmalıdır.
3. Uşaqlıq miomasının müalicəsinə hormonal preparatların təyini, azinvaziv müdaxilələr (məsələn, uşaqlıq arteriyasının embolizasiyası) və ya cərrahi əməliyyatlar (konservativ miomektomiya, histerektomiya) daxildir.
4. İnfeksion xəstəliklər zamanı antibakterial preparatlar təyin olunur.
5. Əgər qadın müntəzəm olaraq stresə məruz qalarsa və bu fonda onda menstrual tsikl qısalarsa, ya stress vəziyyətlərini aradan götürməli, ya da öz emosiyalarını idarə edərək, ruhən sakit qalmağa çalışmaq lazımdır.
6. Əlavə olaraq, polivitaminlər, fizioterapiya, ümumi masaj təyin oluna bilər. Həmçinin, müalicəvi gimnastika, üzgüçülük, yüngül gəzinti yaxşı nəticə verir.

Adətən qısa menstrual tsiklin müalicəsində tabletlər, plastırlar, həlqələr, hormon tərkibli uşaqlıqdaxili spirallar istifadə olunur. Onları ginekoloq pasienti müayinə etdikdən sonra seçməlidir. Müalicə adətən 4 aydan 6 aya qədər çəkir.

Xalq təbabəti

Xalq təbabətindən əsas müalicəyə əlavə olaraq aşağıdakıları istifadə etmək olar:

• təzə çəkilmiş moruq şirəsinə az miqdarda şəkər tozu və ya bal əlavə edib bir çay qaşığından gündə 1-2 dəfə yeməli;
• soğan qabığını qaynadıb 1 xörək qaşığından gündə iki dəfə içməli;
• kalendula çiçəklərinin dəmləməsini acı olarsa bal əlavə edərək, çay əvəzi qəbul etməli;
• meşə çiyələyinin meyvələrini təzə-təzə və ya mürəbbə şəklində istifadə etmək olar.

Qısa tsikli normallaşdırmaq üçün son dövrlərdə apteklərdə satılan və geniş populyarlıq qazanmış bioloji aktiv əlavələri həkimlə konsultasiyadan sonra qəbul etmək olar. Lakin, qeyd etmək lazımdır ki, onlarla eyni vaxtda hormonal preparatlar qəbul edilməzsə, effekti olmur.

Tezləşmiş aybaşının profilaktikası

Qısa menstrual tsiklin səbəbləri müxtəlif olduğu üçün, onun profilaktikası məqsədilə yalnız ümumi məsləhətlər vermək olar:

1. Stress vəziyyətləri və intensiv fiziki gərginlikdən uzaq durmalı.
2. Siqaretdən imtina.
3. Qısa müddət ərzində çəkini nə artırmalı, nə də azaltmalı.
4. Soyuqdan qorunmalı, əsas da bədənin aşağı hissələrini.
5. Sistit, adneksit və sidik-cinsiyyət sisteminin digər xəstəliklərini vaxtı-vaxtında müalicə etməli.
6. Ən azı ildə bir dəfə ginekoloqun qəbulunda olmallı.
7. Kontraseptiv preparatları yalnız həkimlə konsultasiyadan sonra qəbul etməli.