FOTO: Sonsuzluq analizləri

Düzgün diaqnostika və müalicə nəticəsində bütün sonsuz ailələrin 40-60%-inin öz uşaqları ola bilər. Müasir instrumental müayinə və analizlər sonsuz ailələrə (hansı ki bütün ailə cütlüklərinin 15%-ini təşkil edir) kömək edərkən həlledici əhəmiyyətə malikdir.

Bu göstərici azalmağa meylli deyil və müasir cəmiyyətin əsas tibbi və sosial problemlərindən biridir. Eyni zamanda, bu məsələdə kişi faktorunun əhəmiyyətinin artması qeyd olunur. Son iyirmi il ərzində ümumi sonsuzluğun strukturunda o həddən artıq – 20%-dən 50%-ə qədər artmışdır.

Bəzi diaqnostik müayinələrin məqsədyönlüyü

Çox tez-tez sonsuzluğun diaqnostikası məqsədilə əsassız şəkildə çoxsaylı kliniki və laborator-instrumental müayinələr təyin olunur. Onların əksəriyyəti maddi cəhətdən böyük xərc tələb edir, azinformatovdir və ya dəqiq deyil, pasientlərə diskomfort, bəzi hallarda isə – hətta ziyan verir.

Əsasən bu uşaqlığın qaşınması, histerosalpinqoqrafiya, histerorezektoskopiya və ya hətta adi histeroskopiya kimi invaziv müayinə metodlarına aiddir. Bu müayinə üsulları özü-özlüyündə reproduktiv funksiyalar üçün risklidir, çünki, nəinki yanaşı proseslərlə, həm də ciddi fəsadlar – xroniki gedişli endometrit və ya salpinqooforitin inkişafı, uşaqlığın reseptiv aparatının funksiyalarının pozulması ilə müşayiət olunur.

Bundan başqa, sonsuz ailələrdə kişi faktorunun statistik əhəmiyyətini nəzərə alaraq, problemi məhz təkcə qadında axtarmaq düz deyil. Qadın və kişinin müayinəsi paralel aparılmalıdır, xüsusən kişilərdə sonsuzluğun müayinəsində invaziv üsullar istifadə edilmədiyindən.

İnfeksion fəsadlar və bəzi prosedurların travmatikliyi nəticəsində sonsuzluq ehtimalı daha da artır. Müəyyən olmuşdur ki, aparılan müayinələrin təxminən 50%-i düzgün diaqnoz və müalicə üçün kifayət edir. Bununla əlaqədar, qadınlarda sonsuzluğun müayinəsində analizlər və invaziv metodların minimal istifadəsi, diaqnostikanın əsas prinsipləri olmalıdır.

Tez-tez bəzi müayinə üsulları əsassız şəkildə birləşdirilir. Məsələn, çox vaxt qadın sonsuzluğunun müayinəsində "qızıl standart" olan histeroskopiyadan sonra, histerosalpinqoqrafiya (QSQ) aparılır. Hansı ki, ikinci üsul birincidən nə həssaslığına, nə spesifikliyinə, nə də diaqnostik informativliyi və dəqiqliyinə görə geri qalır, hətta, qeyri-invazivliyi, asanlığı, qalxan infeksiyaya görə minimal riskinə və qiymətinə görə onu üstələyir.

Qadınlar sonsuzluğa görə hansı analizləri verməlidir

Cinsi infeksiyalara görə analizlər

Bəzi hallarda sonsuzluğun səbəbləri artımların, uşaqlıq və boynunun selikli qişasının xroniki gedişli iltihabi proseslərdir (xroniki endometrit, adneksit, endoservisit), hansı ki, qadın özü onlardan heç şübhələnmir də. Onlar cinsi infeksiyaların aktiv törədiciləri tərəfindən törədilir və çox vaxt gizli, simptomsuz və ya sönük əlamətlərlə keçir.

Belə təhlükəli infeksiyalara qonoreya, sadə herpes virusu, xlamidioz, mikoplazma, sitomeqalovirus, trixomoniaz, papillomavirus, ureaplazmoz aiddir. Az hallarda iltihabi prosesləri streptokoklar, enteroviruslar, bağırsaq çöpləri, vərəm mikobakteriyaları, göbələklər və s. provokasiya edir.

Cinsi infeksiyaların diaqnostikası məqsədilə vaginal, uretral və servikal yaxmanın mikroskopik müayinəsi, əkilməsi və antibiotiklərə həssaslığın təyini, qan və sidikdə infeksiyaların DNT və RNT-sini aşkarlamaq məqsədilə – PZR-diaqnostika (lazım gəldikdə) aparılır.

Cinsi hormonlara görə analizlər

Orqanizmin hormonal statusunun təyini xüsusi əhəmiyyət daşıyır, çünki, qanda hormonların yüksək və ya aşağı səviyyəsi bilavasitə aşağıdakılara təsir edir:

• follikulun böyüməsi ovulyasiya prosesləri;
• yumurtahüceyerənin uşaqlığa doğru hərəkətinə;
• servikal kanalın seliyinin fiziki-kimyəvi tərkibinə – onun normada olması spermatozoidlərin yumurtahüceyrəyə maneəsiz çatmasına səbəb olur;
• nəinki mayalanma, həm də hamiləliyin axıra qədər getməsi, uşağın doğulması və ana südü ilə qidalandırılmaya.

Sonsuzluq zamanı qanda aşağıdakı hormonların konsentrasiyası təyin olunur:

1. Hipofiz hormonları TSH, T₃ və T₄. Onların qanda səviyyəsi follikulların böyümə prosesinə və ovulyasiyaya təsir göstərən, qalxanvari vəzin fəaliyyətini xarakterizə edir.
2. Follikulostimuləedici hormon – FSH hipofizdə istehsal olunur. FSH follikulların böyüməsini və sarı cisimdə estrogenlərin (qadın cinsi hormonları) sintezini stimulyasiya edir. Qanda FSH-ın təyini bir aybaşı tsiklinin müxtəlif günlərində aparılır.
3. Lüteinləşdirici hormon – LH, hansı ki, hipofizin ön payında əmələ gəlir. Onun əsas təsiri – yumurtalıqlarda estrogen sintezini stimulə etməkdir. Sonsuzluq zamanı onun FSH-la olan nisbəti daha əhəmiyyətli hesab olunur.
4. Prolaktin də hipofizin ön payında sintez olunur. Bu hormon FSH və progesteron sekresiyasına, laktasiyaya, ovulyasiya proseslərinə idarəedici təsir göstərir. Onun normadan kənaraçıxması ovulyasiyanın olmamasına səbəb ola bilər hansı ki onsuz mayalanma baş verə bilməz.
5. Progesteron, adətən sarı cisimdə və yumurtalığın yetişmiş follikullarında prolaktin, LH və FSH-ın təsiri altında əmələ gəlir. Onun qanda konsentrasiya səviyyəsindən menstrual tsikl və yumurtahüceyrənin yetişmə prosesi asılıdır.
6. Testosteron – kişi cinsi hormonu, hansı ki, orqanizmdə yumurtalıqlar və böyrəküstü vəzlərdə sintez olunur və qadının qanında az miqdarda olur. Onun səviyyəsinin artması ovulyasiya prosesini pozur və ya hamiləliyin erkən dövrlərdə açılışla başa çatmasına səbəb olur.

Antispermal antitellərə görə analiz

Bu antitellər qadın orqanizmində müəyyən səbəblərdən spermanın zülallarına qarşı yaranır. Normal şəraitdə spesifik qorunma mexanizmlərinə görə, qadın orqanizmində belə antitellər yaranmır.

Qanda spermatozoidlərə qarşı antitellərin aşkar edilməsi, adətən sonsuzluğun başqa səbəbləri tapılmadıqda aparılır. Normada antitellər olmur, onların olması isə (!) immun sonsuzluqdan xəbər verir. Eyni zamanda, onların olması mayalanmanın mümkünlüyünü istisna etmir, baxmayaraq ki, bu ehtimal 2 dəfə azaldır.

Kişilər sonsuzluğa görə hansı analizləri verməlidir

Kişilərdə sonsuzluq spermanın keyfiyyət və kəmiyyət dəyişikliklərlə əlaqədardır. Diaqnostika məqsədlə spermanın analizi – spermoqramma aparılır. Bu zaman aşağıdakılar təyin olunur:

• eyakulyatın həcmi, özlülüyü, rəngi və homogenliyi;
• spermada bəzi bakteriyaların, maya göbələyi və iltihab əlamətlərinin olması;
• eyakulyatda spermatozoidlərin sayı və konsentrasiyası;
• spermatozoidlərin quruluşu, hərəkət növü və hərəkətliliyi.

Spermoqramma, kişilərdə sonsuzluğun diaqnostikasında ən informativ və çox vaxt kifayət edən müayinə üsuludur, hansı ki, dəqiq müalicə və lazım gəldikdə digər analizlər təyin etməyə imkan verir:

• cinsi infeksiyaların olması;
• eyakulyatda antispermal antitellərin olması;
• hormonal status – qanda testosteron, FSH, LH, prolaktinin səviyyəsi, hansı ki, az da olsa kişi orqanizmində sintez olunur;
• genetik müayinələr.

Postkoital test

Bu üsul bəzi hallarda həm kişi, həm də qadın sonsuzluğunun səbəbini izah edə bilər. Onun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, cinsi əlaqədən sonra servikal selikdən ginekoloq mikroskopik müayinə üçün material götürür. Qadının servikal seliyi lazımi qədər və keyfiyyətdə olarsa və uşaqlıq yolunda çoxlu miqdarda spermatozoid olarsa, alınmış materialın tədqiqi zamanı düzxətli hərəkət edən spermatozoidlər aşkar olunur. Spermatozoidlərin miqdarı norma daxilində olmalıdır.

Əgər onların sayı lazımi qədər olmazsa və ya əksəriyyəti hərəkətsiz olarsa, bu spermatozoidin keyfiyyətsiz olmasından, onun uşaqlıq yoluna düşməsinin pozulmasından və ya antispermal antitellərin (spermada, servikal selikdə) olmasından xəbər verir. Bəzi tədqiqatçılar, əsas da qərb alimləri postkoital testdən istifadə etmir, onu az informativ hesab edirlər.

Sonsuzluğun müayinə metodlarının optimizasiyası, yəni, invaziv metodların məhdudlaşdırılması və onlara göstərişlərin ciddiləşdirilməsi diaqnostikanın keyfiyyətini artırmağa və fəsadların qarşısını almağa imkan verir.