Hamiləlik zamanı çəki artımı müasir dövrdə mamalığın aktual problemlərindən biridir. Yaş artdıqca qadınların çəkisi artır və onların çoxsunda hamiləliyə qədər piylənmə olur, hansı ki, öz növbəsində gələcək ana və uşağın sağlamlığı üçün təhlükə daşıyır. Eyni zamanda, qadınların bir qismi gec yaşlarda hamilə qalır və bu dövrdə onlarda artıq hipertoniya və diabet xəstəlikləri ola bilər. Ona görə də, hamilənin çəkisinə nəzarət – sağlam uşaq doğmanın əsas şərtlərindəndir.

Normal göstəricilər barədə

Keçən əsrin 70-ci illərindən bəri “hamiləlik vaxtı çəki artımı nə qədər olmalıdır?” sualına cavablar fərqli olmuşdur. Ona qədər hesab edilirdi ki, normal artım – maksimum 9 kiloqram olmalıdır. 1970-ci ildən sonra bu ədəd 11 kq-a qədər artırıldı. Lakin, son illər daha böyük çəkili qadınların da sağlam uşaq doğa bilmələrini nəzərə alaraq, bu göstərici dəyişilmişdir.

2009-cu ildə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı hamiləlik vaxtı çəkinin artması barədə yeni cədvəl dərc etmişdir. Onda qadının mayalanmaya qədərki çəkisi nəzərə alınır.

Hamiləliyə qədər çəki indeksi	Ümumi artım, kq	İkinci və üçüncü trimestrlərdə həftəlik artım, kq
Azalmış (18,5 kq/m2-a qədər)	12,5–18,0	0,44–0,58
Normal (18,5–24,9 kq/m2)	11,5–16,0	0,35–0,50
Artmış (25,0–29,9 kq/m2)	7,0–11,5	0,23–0,33
Piylənmə (30,0 kq/m2-dən yuxarı)	5,0–9,0	0,17–0,27

1-ci trimestrdə çəki artımı norması 0,5-2 kq-dır.

Çox güman ki, çəkisi yüksək olan qadınlarda hamiləlik vaxtı artım yuxarıda verilən normanı keçəcək. Buna görə də, belə qadınlara hamiləliyin hələ erkən dövrlərindən kömək etmək lazımdır. Məsləhətlərə həm rasional qidalanma, həm də fiziki aktivliyin erkən dövrlərdə artırılması aiddir. Eyni zamanda, ödemlərin əmələ gəlməsinə nəzarət edilməlidir.

Çəkinin normal artımı

Çəki artımı təqvimi hər bir qadın üçün fərdidir. Bəzi qadınlar çəkini hamiləliyin əvvəllərində, digərləri isə – yalnız üçüncü trimestrdə artırır.

Lakin orta göstəricilər də vardır ki, həkimlər iş zamanı onlara istinad edir.

Çəki artımı həftələrə görə aşağıdakı kimidir:

• 2-ci trimestrdə həftədə 300 qram;
• 7-ci aydan başlayaraq – həftədə 400 q (gündə təqribən 50 q).

Az çəki artımı həftədə 270 qramdan az, çox artım isə – həftədə 520 qramdan çox hesab edilir.

Qeyd edək ki, bədən çəkisinə nəzarət etmək üçün, tərəzidən düzgün istifadə etməyi bacarmaq lazımdır. Ən yaxşısı səhər tualetindən sonra, bədəni sıxmayan eyni paltarda çəkilməkdir. Bundan başqa, həkim qəbulunda da çəkilmə aparılmalıdır.

Diqqət! Çəkinin normadan həm çox, həm də az artımı patologiya əlamətidir.

Beləliklə əvvəlki çəkisi 65 kq olan qadının çəki artımı bu cürdür:

• 15-ci həftədə: (+ 2 kq) 67 kq;
• 20-ci həftədə: (+ 1,5 kq) 68,5 kq;
• 25-ci həftədə: (+ 1,5 kq) 70 kq;
• 30-cu həftədə: (+ 2 kq) 72 kq;
• 35-ci həftədə: (+ 2 kq) 74 kq;
• doğuşdan qabaq: (+ 2 kq) 76 kq.

Bütün hamiləlik dövrü ərzində ümumi artım 11 kq olur. Bəzən 36-38-ci həftələrdə çəki bir qədər azalır – təxminən 200-300 qram və bu normal sayılır. Lakin, böyük dövrlərdə çəkinin qəflətən çox dəyişməsi orqanizmdə problemlərin olmasından xəbər verir.

Normal çəkili qadının çəkisinin hamiləlik aylarına görə summar dəyişməsi:

Hamiləlik ayı	Həftəlik artım, q	Aylıq artım, kq	Ümumi artımda payı
1-ci ay	0	0	0
2-ci ay	-200/+100	-2/+1	0-5%
3-cü ay	0/+200	0/+2	5-10%
4-cü ay	+100-200	+1-4	15%
5-ci ay	+100-200	+3-5	25%
6-cı ay	+300-500	+6-9	45%
7-ci ay	+300-500	+8-12	75%
8-ci ay	+300-500	+10-14	90%
9-cu ay	-300/+300	+9-15	100%

Bəzi qrup qadınlarda çəki artımı

Çəkinin dəyişmə qrafiki müxtəlif qruplardan olan qadınlarda fərqli olur.

Alçaq boylu qadınlar

Boy 157 sm-dən aşağı olduqda alçaq hesab edilir. Tədqiqatlarla sübut olunmuşdur ki, bu ölçü keysəriyyə əməliyyatı riskini artırır. Amma, uşağın çəkisində fərq olmur, çəkinin doğuşdan sonra bərpası isə, hündür boylu qadınlardakı kimi keçir. Buna görə də, alçaq boylu pasientlərdə normal artım göstəriciləri dəyişmir.

Yeniyetmə və cavan qadınlar

Əgər 20 yaşından kiçik qadınlarda çəki indeksi böyük qadınlar üçün olan normaya uyğun gəlirsə, onlarda hamiləlik vaxtı çəki artımı da normal olmalıdır. Əgər başlanğıc çəki az, boy isə hündür olarsa, hamiləlik vaxtı onlarda 18 kq-a qədər çəki artımı normal sayılır.

Çoxdöllülük

Əkiz hamiləlikdə normal göstəricilər aşağıdakı kimidir:

• başlanğıc çəki normal olarsa – 17-25 kq;
• çəki indeksi artıq olarsa – 14-23 kq;
• piylənmə zamanı – 11-19 kq.

Bəs hamiləlik vaxtı bədən çəkisi nə üçün artır?

Hamiləlik vaxtı dölü zərərli amillərdən qorumaq üçün, orqanizmdə hormonal dəyişikliklər baş verir. Onlar əsasən ana orqanizmində piy ehtiyatının toplanmasına yönəlir. Çünki sonuncu döl üçün təkcə amortizator rolunu oynamır, həm də enerji və sonralar – laktasiya mənbəyi olur.

Piyin artıq sintezinə səbəb olan amillər:

• qanda estrogen və progestronun yüksək konsentrasiyası;
• toxumaların insulinə həssaslığının fizioloji azalması;
• qanda insulinin səviyyəsinin artması;
• böyrəküstü vəz hormonları – kortizol və androgenlərin sintezinin artması.

Bütün bu dəyişikliklər 1-2-ci trimestrlərdə piy ehtiyatının artmasına və hamiləliyin sonunda istifadəsinə yönəlib.

Hamilənin çəkisinə nələr əlavə olunur?

Hamiləlik dövrünün sonunda çəki aşağıdakıların hesabına artır:

• uşağın çəkisi (3,5 kq);
• ciftin çəkisi (1 kq);
• toxuma mayesinin artması (2 kq);
• uşaqlığın çəkisi (1 kq);
• süd vəzlərinin çəkisi (1 kq);
• qanın həcminin artması (2 kq);
• qadın orqanizmində yağ və zülal ehtiyatının artması (3,5 kq);
• dölyanı mayenin çəkisi (1 kq).

Nəticədə adi artım 15 kq-a çatır. Doğuşdan sonra qadın tez bir zamanda 10 kq-a qədər itirir, qalan kiloqramlar isə tədricən azalır. Məsləhət görülür ki, azalma tədricən, ayda 4 kq-dan artıq olmamaqla, olsun. Əksər südverən qadınlar tez bir zamanda əvvəlki vəziyyətlərinə qayıdır.

Hamiləlikdə artıq çəkidən necə qorunmalı?

Ən əsası – düzgün qidalanmadır. Çox şirin və yağlı qidaların məhdudlaşdırılması dölün inkişafı üçün kifayət edə biləcək çəki artımına imkan verəcək.

Çəkinin patoloji artımının səbəbləri

Artıq çəkiyə səbəb olan faktorlara aiddir:

• çəkinin əvvəlcədən çox az olması (çox arıq qadınlar hamiləlik zamanı daha çox çəki yığır);
• bədən çəkisinin artıq olması və piylənmə;
• hündür boy;
• iri döl;
• ödemlər;
• hamiləliyin əvvəllərində estrogenlərin yüksək konsentrasiyası səbəbindən iştahanın artması;
• çoxsululuq;
• yaşın 35-dən yuxarı olması.

Artıq çəki zamanı nə etməli?

Normal çəkili qadının zəif fiziki gərginlik üçün sutkalıq kalori norması aşağıda göstərilib:

• 1-ci trimestrdə 1800 kkal;
• 2-ci trimestrdə 2200 kkal;
• 3-cü trimestrdə 2400 kkal.

Qidada yarma, süd məhsulları, heyvani və bitki zülalları, tərəvəz, bitki yağı istifadə etməklə bu kaloriyə çatmaq lazımdır. Eyni zamanda, şirniyyat və heyvani mənşəli yağları məhdudlaşdırmaq tövsiyə olunur.

Hamiləlik zamanı çəkinin azaldılması mürəkkəb məsələdir və çox vaxt mümkün olmur. Amma aşağıdakı məsləhətlərə əməl etməklə, çəki artımını dayandırmaq olar:

1. Yağsız yeməklər – toyuq filesi, tomat, sobada bişmiş kartof istifadə edilməli. Fri kartofu, nagges və yağlı pendirdən qaçmalı.
2. Yağlı süd məhsullarından imtina etməli. Yağsız 1-2%-li süd və ya yoqurt istifadə edilməli.
3. Şəkəri və şirin suları məhdudlaşdırmalı, adi və ya mineral, qazlı və ya qazsız sulara üstünlük verməli.
4. Hazırlayarkən yeməyə duz əlavə etməməli.
5. Böyük kalorili qidalar – şirniyyat, konfet, bal, çipsi məhdudlaşdırılmalı. Onları təzə meyvə və yağsız yoqurtla əvəz etməli.
6. Yağın, mayonezin, smetanın istifadəsini məhdudlaşdırmalı.
7. Qızartmalı yeməklərdən imtina etməli, bunun əvəzinə buğda və ya sobada bişmiş qidalara üstünlük verməli.
8. Əgər həkim fiziki gərginliyi qadağan etmirsə, müntəzəm gəzməli və ya üzməli.

Nə yemək olar:

• çörək, makaron, düyü, digər yarmalar – bu qidalar gündəlik rasionun üçdə birini təşkil etməlidir;
• meyvə və tərəvəz, gündə 5 porsiya – sutkalıq rasionun daha üçdə biri;
• ət (qaraciyər yox), balıq, yumurta və paxlalı bitkilər;
• yağsız süd, yoqurt, pendir;
• suyun miqdarını hətta gizli ödemlər olsa belə, məhdudlaşdırmaq məsləhət görülmür.

Artıq çəki zamanı düzgün qidalanmaya dair məsləhətlər:

1. Qidanı çox kiçik hissələrə bölmək lazımdır.
2. Desert çəngəli ilə yeməli və hər dəfə ağıza bir şey apardıqdan sonra onu boşqaba qaytarıb, əlləri dizlərin üstünə qoymalı.
3. Qidanı yaxşı çeynəməli.
4. Porsiyanın yarısını yedikdən sonra 3 dəqiqəlik fasilə etməli.
5. Yemək yeyən zaman smartfona və ya televizora baxmamalı.
6. Axşam saat 7-dən sonra yemək yeməməli.
7. Yeməkdən sonra mağazaya gedib yeni produkt almalı.
8. Yemək hazırlayarkən qidanın dadına baxmamalı, uşaqlardan qalan qalıqları yeməməli.
9. Qida qəbulundan sonra yarım saat ərzində gəzməli və ya ayaqüstə durmalı.
10. Gündüz yatmamalı.

Bundan başqa, fiziki aktivliyi artırmaq məsləhət görülür:

1. Liftdən istifadə etməməli.
2. Marşurutdan lazımi yerdən 1 dayanacaq əvvəl düşməli.
3. Telefonla danışarkən, hətta televizora baxarkən ayaqüstə durmalı.
4. Televizor pultundan istifadə etməməli, lazımi düymələri televizorun üstündə basmalı.
5. İstirahət günləri daha uzaq məsafələrə gəzməli.
6. Həftədə ən azı 1 dəfə yoqa və ya üzgüçülüklə məşğul olmalı.

Çəkinin tez artımı gizli ödemlərin səbəbindən də ola bilər. Bu halda çəkidən başqa, sutka ərzində içilən və ifraz edilən suyun həcminə də nəzarət edilməlidir. Əgər qadın ifraz etdiyi sidikdən çox maye qəbul edirsə, çəkisi daha tez artır. Belə hallarda bəzən gündüz stasionarında müalicə təyin olunur.

Çəkinin normadan az artması

Hamilənin az qidalanmasının risk faktorlarına aiddir:

• hər iki tipli diabet;
• əvvəl doğulmuş uşaqda sinir sisteminin defekti;
• keçmişdə keçirilmiş gestasion diabet, erkən toksikoz, preeklampsiya və ya çoxsululuq;
• fenilketonuriya, leysinuriya;
• mədə və bağırsağın rezeksiyası, keçirilmiş bariatrik əməliyyat;
• mukovissidoz, kolit, Kron xəstəliyi;
• piylənmə və ya çəki defisiti;
• siqaretçəkmə, alkoqol və ya narkotik maddələrin istifadəsi.

Bu qrupdan olan pasientlər öz çəkilərinə ciddi nəzarət etməli, hamiləlik vaxtı çəkinin normadan az artmasına imkan verməməlidirlər.

Çəkinin az artması və ya hətta azalması aşağıdakı səbəblərdən ola bilər:

Ürəkbulanma və qusma

Arıqlama hətta orta ağırlıqlı erkən toksikozda da baş verə bilər. Onun simptomları 6-12-ci həftələrdə əmələ gəlir, sonra isə itirilmiş kiloqramlar bərpa olur.

Hamiləlik ürəkbulanması və qusması haqqında bu məqaləmizdə daha ətraflı oxuya bilərsiniz.

Pəhriz

Hamiləlik zamanı düzgün qidalanma vacibdir. Azkalorili xüsusi pəhriz məsləhət görülmür. Amma, başlanğıc piylənməsi olan qadınlar "sağlam" qidaya keçməklə əvvəlki ehtiyatdan bir neçə kiloqram itirə bilər.

Hamiləlik əlamətləri

Hamiləliyi erkən dövrlərdə müşayiət edən bir sıra simptomlar, qida adətlərinə təsir edə bilər. Bunlara bəzi qidaların iyinə, dadına və ya konsistensiyasına ikrah hissləri aiddir. Elə bu vaxt da mədə göynəməsi və qəbizlik əmələ gəlir, hansı ki, qadını az yeməyə və ona görə də, arıqlamağa məcbur edir.

Hamiləliyin erkən əlamətləri haqqında bu məqaləmizdə oxuya bilərsiniz.

Toksikoz

Güclü ürəkbulanma-qusma zamanı orqanizmdən elektrolit və qidalı maddələr çıxır, hansı ki, hamiləliyin 12-ci həftəsinə qədər davam edə bilər. Onun öhdəsindən gəlmək üçün, uyğun müalicə – qidanın dəyişilməsi, dincəlmə və antasid preparatların qəbulu tələb olunur. Ağır hallarda mayelərin venadaxili yeridilməsi üçün pasienti hospitalizasiya edirlər.

Erkən toksikoz barədə daha ətraflı bu məqaləmizdə oxuya bilərsiniz.

Açılış və ölmüş hamiləlik

Bu patoloji vəziyyətlər adətən 13-cü həftəyə yaxın baş verir. Çəkinin itirilməsi – ölmüş hamiləliyin ilk əlamətidir. Sonra beldə ağrı, cinsiyyət yollarından qanaxmaya keçən al qırmızı ifrazat ola bilər. Hamiləlik əlamətləri, məsələn, dad dəyişiklikləri itir. Belə əlamətlər əmələ gələn kimi təcili həkimə müraciət etmək lazımdır.

Əgər hamiləlik vaxtı çəki artmırsa, həkim aşağıdakıları məsləhət görə bilər:

1. Kiçik porsiyalarla gündə 6 dəfə yeməli.
2. Daimi əl altıda yüngül çərəzlər – qoz-fındıq, üzüm, kişmiş, pendir, kreker, meyvə qurusu, yoqurt olmalı.
3. Kartof püresinə, omletə, sıyığa süd əlavə edilməli.
4. Rasiona əlavə qidalar – kərə yağı, pendir, xama əlavə etməli.

Hamiləliyin açılışla başa çatması barədə bu məqaləmizdə oxuya bilərsiniz.

Patologiyanın nəticələri

Çəkinin normal artımından kənaraçıxmalar vaxtı həkimin bütün məsləhətlərinə əməl etmək lazımdır. Çünki bu vəziyyətlər ağır patoloji proseslərə gətirə bilər.

Artıq çəkinin belə fəsadları ola bilər:

• uşağın ölü doğulması;
• erkən doğuşlar;
• keysəriyyə əməliyyatı;
• hamiləlik diabeti, doğuşdan sonra isə – anada 2-ci tip şəkərli diabet;
• uşaqda ürək qüsurları;
• anada hipertoniya xəstəliyi;
• döldə hipoksiya törədən, tənəffüsün yuxuda qısamüddətli dayanması;
• preeklampsiya – hamiləlik fəsadı olub, qan təzyiqinin qəflətən qalxması, beyin və böyrək funksiyalarının pozulması ilə müşayiət olunur;
• aşağı ətraf venalarının trombozu;
• anada infeksion xəstəliklər, həmçinin doğuşdan sonrakı endometrit.

Əgər qadında hamiləliyə qədər artıq çəki olmuşsa və hamiləlik vaxtı çəki artımı normadan çoxdursa, bu, ciddi ağırlaşmalarla assosiasiya olunur:

• dölün sinir sistemi və baş beyin qüsurları;
• dölün bətndaxili infeksiyalaşması;
• ilk 12 həftə ərzində özbaşına düşük;
• fetoplasentar çatmamazlıq;
• erkən doğuşlar;
• pielonefrit və hamilələrin diabeti;
• ağır hestoz;
• dölün inkişafdan qalması;
• makrosomiya (iri döl).

Hamiləlik vaxtı çəkinin az artımı nadir rast gəlinir və az öyrənilib. Ancaq etibarlı sübutlar vardır ki, bu patologiya fonunda doğulmuş uşaqlarda psixi pozğunluqlar və şizofreniya riski yüksək olur. Ola bilsin, bu, dölün beyninin formalaşması zamanı sinir hüceyrələrinin pis qidalanması ilə əlaqədardır.

Hamiləliyin aparılma özəllikləri

Hamiləlik dövründə çəkisi adekvat artmayan pasientlərə daha ciddi həkim nəzarəti tələb olunur. Ona daxildir:

1. Hamiləliyin 16-ci həftəsinə qədər açılışın qarşısını almaq üçün progestron tətbiqi.
2. Hipertoniyanın müalicəsi (Maqnezium sulfat, kalsium antaqonistləri və s.).
3. Fetoplasentar çatmamazlığın müalicəsi.
4. Qanda şəkərə nəzarət, 24-cü həftədə isə – qlükozaya tolerantlıq testi (piylənmə zamanı).
5. Simptomsuz keçən pielonefriti aşkarlamaq üçün sidiyin müayinəsi.
6. Piylənməsi olan pasientlərə 38-ci həftədə doğuşu stimulyasiya etməklə hamiləliyin sonlandırılması.