Hamilələrə tibbi yardım, o cümlədən dərman müalicəsi – müasir təbabətin rastlaşdığı paradokslardan biridir. Hamiləliyin normal gedişində adətən dərman müalicəsinə ehtiyac yaranmır. Digər tərəfdən, yanaşı gedən xəstəliklərdə (ekstragenital patologiyalar) və ya hamiləliyin saxlanılması problemlərində dərmanlar da daxil olmaqla kompleks müalicə tədbirləri aparmaq lazım gəlir.

Hamiləlik zamanı istifadəsinə icazə verilən dərmanların təlimatında bu barədə qeyd olur. Buna baxmayaraq, onların qəbulundan qabaq müşahidə həkimilə mütləq konsultasiya edilməli və əgər bu mümkün deyilsə, qəbuldan vaz keçmək lazımdır.

Əksər qadınlar belə məhdudiyyətin vacibliyini başa düşür. Lakin onlar adi simptomlardan, məsələn, baş ağrılarından əziyyət çəkə bilər, hansı ki, inkişafda olan dölə daha pis təsir edir. Bundan başqa, qadınlarda hamiləliklə əlaqədar şikayətlər yarana bilər, məsələn, qəbizlik. Bəs bunlara dözmək həqiqətən vacibdir, yoxsa, təhlükəsiz dərmanlar var?

Dərman müalicəsində əsas problem odur ki, onlar ciftdən keçib dölün qandövranına düşə bilər. Təsirin toktsikliyi isə dərmanın kimyəvi quruluşundan və hamiləliyin trimestrindən asılıdır.

Dölə toksiki təsir

Bəzi maddələr hamiləliyin ilk 3 ayında təhlükəlidir, amma sonra uşaq üçün zərərsiz olur və ya əksinə.

• Birinci trimestr – ən böyük risk dövrüdür. Bu dövrdə orqanlar formalaşır. Bu vaxt qəbul edilən dərmanlar inkişaf qüsurları və ya anadangəlmə defektlər törədə bilər. Ciddi zədələnmələrdə açılış riski artır.
• İkinci trimestrdə dərman vasitələri dölün sinir sisteminə mənfi təsir göstərir və ya onun inkişafını ləngidə bilər, hansı ki, doğulan zaman çəkinin az olmasına gətirir. Amma, mütəxəssislər hesab edirlər ki, 2-ci trimestr dərman müalicəsi üçün ən təhlükəsiz dövrdür.
• Üçüncü trimestrdə qəbul edilən dərman vasitələri doğuş zamanı və ondan sonra müxtəlif fəsadlar verə bilər, məsələn, doğulduqdan sonra uşağın sərbəst tənəffüsünü pozar. Bəzi preparatlar uşaqlığın yığılma qabiliyyətinə təsir edərək doğuşu tezləşdirər və ya gecikdirər, doğuş fəaliyyətinin diskoordinasiyasına səbəb ola bilər, hansı ki, uşaq üçün təhlükəlidir.

Preparatların təhlükəsiz olduğunu necə bilmək olar

Əslində bu çox vaxt mümkün deyil. Farmasevtik kompaniyalar öz preparatlarını hamilələr arasında kliniki tədqiqatlardan keçirmir. Buna görə də, medikamentlərin faktiki olaraq çox az bir hissəsinin təhlükəsizliyi sübut olunmuşdur.

Əksər məlumatı həkimlər bu və ya digər preparatı uzun müddət istifadə etdikdən sonra alırlar. Əgər preparat uzun illər hamilələrdə tətbiq olunur və dölə ziyan vermirsə, onun təhlükəsiz olması haqqında qərar verilir. Bundan başqa, informasiyanı hamilə qadın təsadüfən hansısa dərmanı qəbul etdikdə və heyvanlar üzərində aparılan tədqiqatlardan alırlar.

Qəbuluna icazə verilən dərmanlar

Hamilələrə lazəm olan ən geniş yayılmış dərmanlar – vitamin-mineral kompleksləridir. Amma yaxşı olar ki, hamilələr üçün nəzərdə tutulmuş preparatlar istifadə edilsin. Hamiləlik dövründə bir çox dərman bitkilərinin qəbulu qadağan edilir, çünki onlar uşaqlıq tonusuna təsir edərək açılış və ya erkən doğuş verə bilər.

Hamiləlik zamanı hansı dərmanlara icazə verilir?

Allergiya

Tətbiq olunan preparatlar:

• Dimedrolun tablet və inyeksiya üçün məhlulları;
• Loratidin preparatları (Klaritidin, Lomilan, Loratidin).

Hamiləliyin erkən dövrlərində (1-ci trimestrdə) onların qəbulundan qabaq həkimlə konsulyasiya etmək lazımdır.

Soyuqdəymə və qrip

Soyuqdəymə zamanı öskürəyə, boğazda ağrıya və asqırağa qarşı hamilələr aşağıdakı dərmanları qəbul edə bilər:

• parasetamol (Panadol, Efferalqan);
• duzlu burun damcıları və spreyləri (Akva Maris, Morenazol, Nazol Akva);
• boğazı qarqara etmək üçün isti su-duz məhlulları.

Qripin ağır gedişində Tamiflyu preparatını qəbul etmək olar.

Parasetamolu baş və diş ağrılarında da istifadə etmək olar.

Diareya və infeksion xəstəliklər

Əgər hamilədə normal temperatur fonunda ishal olmuşsa, bu, qidanın hansısa komponentinə qarşı reaksiyadan xəbər verir. Bu halda, diareyanı dayandırmaq məqsədilə aşağıdakı dərmanlar istifadə edilə bilər:

• Smekta;
• Xilak Forte;
• Endosorb.

Diareyanın infeksion mənşəyində, hansı ki, temperaturun qalxması, qarında ağrı, qusma, sulu və selikli nəcislə müşayiət olunur, təcili şəkildə həkimə müraciət etmək lazımdır. İnfeksion xəstəliklərdə antibiotiklər yalnız o zaman təyin olunur ki, onun ana və döl üçün xeyri gözlənilən mümkün fəsadları üstələsin. Bu baxımdan ən təhlükəsizləri penisillinlər, sefalosporinlər və makrolidlərdi.

Diqqət! Diareyaəleyhinə populyar olan preparat levomisetin, hamilələrə olmaz!

Qəbizlik

Defekasiyanın çətinləşməsi hamilələri tez-tez narahat edir. Onu normallaşdırmaq üçün çoxlu miqdarda bitki və su qəbul etmək lazımdır. Lazım gəldikdə rasiona çovdar (çörək, peçenye) da əlavə etmək olar. Qəbizlikəleyhinə icazə verilən preparatlara laktuloza tərkibli siropları misal göstərmək olar:

• Düfalak;
• Laktuloza;
• Normaza;
• Portalak və s.

Laktuloza praktik olaraq bağırsaqlardan sovrulmur, nəcis kütlələrini böyüdür və yumşaldır. Eyni zamanda, vitamin və qidalı maddələrin sovrulmasını azaltmır. Buna görə də, belə preparatları uzun müddət ərzində istifadə etmək olar.

Babasil

Babasilə qarşı təhlükəsiz vasitələrdən laktulozanın yuxarıda sadalanan preparatlarını göstərmək olar, çünki, defekasiyanın normallaşdırılması – düz bağırsaq venalarında iltihab və durğunluğu azaldan əsas şərtdir.

Xəstəliyin əlamətlərini azaltmaq üçün aşağıda sadalanan rektal şam və məlhəmlərdən istifadə etmək olar:

• Posterizan;
• Natalsid;
• Neo-Anuzol;
• Prostopin (bala allergiya olmadıqda).

Bu dərmanları hamiləliyin bütün dövrlərində istifadə etmək olar. Bütün digər populyar vasitələr, məsələn, Relif sırası ehtiyyatla istifadə edilməlidir. Lidokain tərkibli vasitələr hamilələrə olmaz.

Hamiləlik zamanı babasil barədə bizim digər məqaləmizdə oxuya bilərsiniz.

Kandidoz

Kandidoz yerli immunitetin zəifləməsi nəticəsində Kandida cinsindən olan göbələklərin aktivləşməsi nəticəsində inkişaf edir. Hamilələr üçün təhlükəsiz olan kandidoz əleyhinə preparatlara aiddir:

• Bifidumbakterin;
• Viferon;
• Kandid (1-ci trimestrdən başqa);
• Fluomizin;
• Ekofussin.

Kandidoz əleyhinə preparatları həkimin təyinatı əsasında və yalnız ağır hallarda təyin edirlər. Sadalanan dərmanları reseptsiz də istifadə etmək olar.

Ürəkbulanma

Ürəkbulanma və qusma qadınların əksəriyyətində hamiləliyin əvvəllərində olur. Ürəkbulanmadan aşağıdakı dərmanlar kömək edə bilər:

• Filtrum-Sti və digər enterosorbentlər;
• Essensiale, qaraciyərin fəaliyyətini yaxşılaşdırır.

Xoftolu hamilələr ehtiyyatla istifadə etməlidirlər, Serukal (metoklopramid) əksgöstərişdir.

Diqqət! Serukal – metoklopramid hamilələrə olmaz!

Ödemlər

Aşağı ətrafların ödemi orqanizmdə suyun artıq qalması əlaməti ola bilər. Çox vaxt o hamiləliyin 2-ci yarısında rast gəlinir və həkim nəzarətində müalicə tələb edir. Hamilələrə ödeməleyhinə sidikqovucular məsləhət görülmür. Yalnız ağır hallarda stasionar şəraitdə kiçik kurslarla Furosemid vurmaq olar. Hipotiazid və Veroşpiron onlara əksgöstərişdir.

Ödem zamanı əsas müalicə böyrəklərdə qandövranının yaxşılaşdırılmasına və damarlarda spazmın götürülməsinə yönəlir. Bu məqsədlə Eufillin, Platifillin və digər təhlükəsiz vasitələr təyin olunur.

Hipertoniya

Döl üçün hamiləliyin lap əvvəllərində ən təhlükəsiz vasitə – Nifedipindir. Bu, hamilələrdə hipertoniya zamanı seçim preparatıdır. Həmçinin Labetolol tətbiq edilə bilər.

Ehtiyyatla Metoprololun istifadəsinə icazə verilir. Hipertonik krizdə və ya preeklampsiyada Nitroprussid natrium və Furosemid tətbiq edilə bilər.

APF inhibitorları – Enalapril, Kaptopril, Lizinopril və digərləri – qəti qadağandır. Buna görə də, hamiləlik vaxtı və ya onldan əvvəl baş vermiş hipertoniyalarda dərman seçmək üçün kardioloqa müraciət etmək lazımdır.

Depressiya

Hamilələrin 20%-ə qədəri bu və ya digər dərəcədə depressiyadan əziyyət çəkir. Belə vəziyyətin müalicəsinin üstünlükləri dərmanların dölə potensial təhlükəsini çox üstələyir. Depressiyanın müalicəsində adətən serotoninin geri sovrulmasının inhibitorları tətbiq edilir.

Vaksinasiya

Canlı virusların istifadəsi ilə hazırlanmış vaksinlər (məxmərək, suçiçəyi), hamiləlik dövründə əksgöstərişdir. Belə preparatların bəziləri, məsələn, vəba və ya A hepatitinə qarşı vaksinlər, hamilələrə o vaxt vurulur ki, yoluxma riski çox yüksəkdir.

Hamiləliyin 2-3-cü trimestrində qripə qarşı vaksinasiya nəinki icazə verilir, həm də, məsləhət görülür. Bundan başqa, həkim 27-36-cı həftələrdə AKDS vaksinasiyası tələb edə bilər. O, yenidoğulmuşu məxmərəkdən qoruya bilər. Bu xəstəliyi uşaqlar adətən quru öskürəyi olan böyüklərdən alır. Amma körpələr üçün, o, ölümcül təhlükəlidir.

Dərman vasitələrinin xoşagəlməz təsiri

Hamiləlik zamanı qadının qəbul etdiyi dərman vasitələri inkişaf etməkdə olan dölə müxtəlif üsullarla təsir edə bilər:

1. Dölə bilavasitə təsir edərək, anadangəlmə qüsurlar və ya uşağın ölümünü törədir.
2. Cift damarlarını daraldaraq döldə hipoksiya və hipotrofiya verir, hansı ki, uşağın doğulanda zəif olmasına səbəb olur.
3. Uşaqlıq əzələlərini güclü yığdıraraq, dölün qantəchizatını pozur və ya erkən doğuş törədir.
4. Dölə dolayı təsir göstərir, məsələn, ananın qan təzyiqini salmaqla.

Əvvəllər hamilələrə təyin olunan dərmanlar 5 təhlükəsizlik sinfinə aid edilirdi. İndi belə təsnifatdan imtina edilib. Hər bir preparat üçün təhlükəsizlik dərəcəsi və sübutu göstərilir. Bu məlumata görə, həkim ana üçün əhəmiyyətini və dölə mənfi təsirlərini nəzərə alaraq, dərman vasitələrini fərdi qaydada təyin edir.

Hansı dərmanları qəbul etmək olmaz:

• qeyri-steroid iltihabəleyhinə vasitələr, əsas da 3-cü trimestrdə;
• sidikqovucu preparatlar;
• APF-in inhibitorları (təzyiq salan dərmanlar);
• aminoqlikozid, tetratsiklin, levomisetin, sulfanilamid qrupularından olan antibakterial vasitələr;
• sintetik mənşəli yuxugətiricilər;
• sitostatiklər, immunodepressantlar, qlükokortikoid hormonlar.

Xüsusilə onların təhlükəsi hamiləlik patologiyası, ananın yaşının az və ya çox olması fonunda, həmçinin 1-ci trimestrdə daha olur.

Bəzi hallarda, həkimin nəzarəti altında aşağıdakı preparatları qəbul etmək olar:

• bakterial infeksiyalar zamanı antibiotiklər;
• müasir antidepressantlar;
• asqıraq zamanı istisna hallarda oksimetazolin tərkibli nazal sprey – yalnız 2-3-cü trimestrdə 3 gündən artıq olmamaqla istifadə etmək olar.

Mütləq əksgöstəriş olan dərmanlar:

• hipertoniya və ürək çatmamazlığının müalicəsində istifadə olunan APF inhibitorları erkən doğuş və inkişaf qüsuru verə bilər;
• psevdoefrin və fenilefrin tərkibli damardaraldıcı damcılar, əsas da 1-ci trimestrdə, həzm sisteminin formalaşmasında defekt və ya cift qandövranını məhdudlaşdıra bilər;
• aspirin və digər iltihabəleyhinə vasitələr, erkən doğuş və azsululuq ehtimalını artırır;
• metotreksat, psoriaz və revmatoid artritdə istifadə olunur, anadangəlmə defekt və erkən doğuş riskini artırır;
• valproy turşusu, epilepsiyada istifadə edilir, döldə ürək qüsuru, dovşandodaqlıq, gələcəkdə intellektual inkişafın pozulmasını törədir.

Hamiləlik zamanı dərmanların qəbul qaydası

Dərmanların dölə mənfi təsirini azaltmaq üçün aşağıdakı qaydalara əməl etmək lazımdır:

1. Dərmanları yalnız həkimlərin təyinatı əsasında qəbul etməli.
2. Xroniki xəstəliklər olduqda, hamiləliyə qədər profil mütəxəssislərdə müalicə haqqında konsultasiya almalı.
3. Dərmanları minimal dozada və kiçik zaman ərzində qəbul etməli.
4. Həmişə dərmanların qəbul qaydaları haqqında təlimatla tanış olmalı.
5. Yaranan bütün xoşagəlməz əlamətlər zamanı dərmanın qəbulunu dərhal dayandırmalı, enterosorbent qəbul etməli və həkimə müraciət etməli.
6. Vaxtı-vaxtında skrininq müayinələri və USM keçməli ki, dərmanların əlavə təsirlərini erkən aşkarlamaq mümkün olsun.